Theo Báo cáo sốt rét thế giới năm 2011 do Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) công bố ngày hôm nay, kể từ năm 2000 số ca tử vong do sốt rét trên toàn cầu đã giảm hơn 25%, và giảm 33% ở khu vực Châu Phi. Thành tựu này là kết quả của việc tăng cường đáng kể các biện pháp phòng chống sốt rét trong thập niên vừa qua, trong đó có việc sử dụng rộng rãi màn chống muỗi, biện pháp chẩn đoán tốt hơn và sự sẵn có của các loại thuốc điều trị sốt rét hiệu quả.
Tuy nhiên. TCYTTG cảnh báo rằng dự kiến sự thiếu hụt tài trợ sẽ đe dọa những thành tựu mong manh và cần phải chủ động giải quyết thách thức kép của tình trạng kháng thuốc và kháng thuốc diệt muỗi mới nổi.
"Chúng ta đang đạt được những tiến bộ đáng kể trong việc giải quyết một vấn đề sức khỏe cộng đồng lớn. Tỉ lệ các cộng đồng có nguy cơ được bao phủ các biện pháp phòng chống sốt rét năm 2010 đã gia tăng, kết quả là số ca mắc và tử vong do sốt rét tiếp tục giảm," Tiến sĩ Margaret Chan, Tổng giám đốc TCYTTG nói. "Song vẫn có những dấu hiệu đáng lo ngại cho thấy là tiến bộ có thể còn chậm."
Theo Báo cáo sốt rét thế giới 2011, trong thập kỷ qua tỷ lệ mắc sốt rét ở tất cả các khu vực trên thế giới đã giảm. Ước tính năm 2010 có khoảng 216 triệu người mắc sốt rét ở 106 nước và vùng lãnh thổ có dịch lưu hành trên thế giới. Khoảng 81% số người mắc sốt rét và 91% các trường hợp tử vong là ở khu vực Châu Phi. 86% bệnh nhân sốt rét trên toàn cầu là trẻ em dưới 5 tuổi.
Năm 2010 có khoảng 655,000 ca tử vong do sốt rét, giảm 36,000 trường hợp so với năm 2009.* Mặc dù con số giảm 5% so với năm trước cho thấy tiến bộ đáng kể, song số ca tử vong vẫn cao một cách đáng ngại đối với một căn bệnh hoàn toàn có thể ngăn chặn và chữa trị được.
"Với số ca tử vong do sốt rét ở châu Phi giảm đáng kể từ năm 2000 đến nay, lợi ích đạt được từ những gì chúng ta đầu tư để loại trừ bệnh sốt rét lớn hơn so với bất kỳ lợi nhuận nào mà tôi từng thấy trong thế giới kinh doanh. , Nhưng cứ mỗi phút vẫn có một đứa trẻ chết vì bệnh sốt rét – và mỗi phút một đứa trẻ là quá nhiều,” ông Raymond G. Chambers, đặc phái viên chuyên trách về bệnh sốt rét của Tổng thư ký LHQ, phát biểu.
“Không thể để thiệt hại do cuộc khủng hoảng kinh tế hiện nay làm đảo ngược những thành tựu chúng ta đã đạt được, hay làm chậm tiến độ của cuộc chiến chống sốt rét. Với nhiệm vụ mà Tổng thư ký LHQ Ban Ki-moon giao là đạt mục tiêu không có người chết vì sốt rét vào năm 2015, quay lại vào lúc này không phải là một lựa chọn,” Ông Chambers nói thêm.
Tiến bộ ổn định trong kiểm soát bệnh sốt rét
Màn chống muỗi sử dụng lâu dài là một trong những vũ khí ít tốn kém và hiệu quả nhất trong cuộc chiến chống bệnh sốt rét. Theo bản báo cáo mới, số màn chống muỗi được phân phát ở các nước có bệnh sốt rét lưu hành ở khu vực cận sa mạc Sa-ha-ra của châu Phi đã tăng từ 88,5 triệu chiếc năm 2009 lên 145 triệu chiếc năm 2010. Ngày nay khoảng 50% số hộ gia đình ở khu vực cận sa mạc Sa-ha-ra của châu Phi có ít nhất là 01 cái màn chống muỗi, và 96% người có màn chống muỗi đã sử dụng màn khi ngủ.
Việc phổ biến xét nghiệm chẩn đoán cũng có thêm tiến bộ, và điều này có ý nghĩa quan trọng đặc biệt để phân biệt được sốt rét với các bệnh sốt khác. Số lượng xét nghiệm chẩn đoán nhanh do các nhà sản xuất cung cấp đã tăng từ 45 triện năm 2008 lên 88 triệu năm 2010, và tỷ lệ xét nghiệm trong khu vực y tế công ở Châu Phi đã tăng từ 20% năm 2005 lên 45% năm 2010.
Số lượng thuốc chống rốt rét cung ứng cho khu vực y tế công trên toàn thế giới cũng gia tăng. Năm 2010 có 181 triệu liều điều trị sốt rét theo liệu pháp kết hợp artemisinin (ACTs) đã được mua, so với 158 triệu liều năm 2009, và năm 2005 chỉ có 11 triệu liều. ACTs được khuyến cáo là thuốc điều trị phác đồ bậc 1 để điều trị bệnh sốt rét do loại ký sinh trùng sốt rét nguy hiểm nhất, Plasmodium falciparum, gây ra .
Dự kiến thiếu hụt tài trợ
Mặc dù đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong năm 2010, song dự kiến thiếu hụt tài trợ cho cuộc chiến chống bệnh sốt rét đe dọa những thành quả đã phải mất nhiều công sức mới có được trong thập niên vừa qua.
Các quỹ quốc tế dành cho cuộc chiến chống bệnh sốt rét đạt tới con số 1.7 tỷ USD năm 2010 và 2 tỷ USD năm 2011, song vẫn còn thấp hơn rất nhiều so với con số 5-6 tỷ USD cần có hàng năm để đạt được mục tiêu loại trừ bệnh sổt rét trên toàn cầu. Theo dự đoán đưa ra trong bản Báo cáo, mặc dù có sự gia tăng tài trợ từ Vương quôc Anh, song tài trợ cho cuộc chiến chống bệnh sốt rét năm 2012 và 2013 sẽ giảm đôi chút, và sẽ có khả năng tiếp tục giảm tới mức 1.5 tỷ USD mỗi năm vào năm 2015.
Bắt nguồn chủ yếu từ việc giảm tài trợ hiện có cho Quỹ toàn cầu phòng chống AIDS, Lao và Sốt rét, việc giảm tài trợ cho cuộc chiến chống sốt rét sẽ làm thay đổi đáng kể tình hình phòng chống bệnh sốt rét và đe dọa tính bền vững của phương pháp tiếp cận đa chiều để chống căn bệnh này, vốn dựa chủ yếu vào đầu tư mua màn chống muỗi, phun phần còn lại trong nhà (IRS), xét nghiệm chẩn đoán, điều trị, nghiên cứu và đổi mới.
"Chúng ta cần có một Quỹ Toàn cầu có đầy đủ nguồn lực, các nhà tài trợ mới, và các quốc gia có bênh sốt rét lưu hành cùng chung tay giải quyết những thách thức to lớn phía trước. Sẽ cần phải thay thế hàng triệu chiếc màn chống muỗi trong những năm tới, và phải được thực hiện được mục tiêu phổ cập tiếp cận xét nghiệm chẩn đoán và điều trị hiệu quả," Tiến sĩ Robert Newman, Giám đốc Chương trình phòng chống sốt rét toàn cầu của TCYTTG, phát biểu. "Chúng ta cần hành động gấp rút và quyết tâm đảm bảo không có ai chết vì bệnh sốt rét chỉ vì thiếu một cái màn giá 5 đô-la, một liều thuốc sốt rét giá 1 đô-la và một xét nghiệm chẩn đoán giá 50 xu."
Mối đe dọa mới
Tình trạng kháng thuốc artemisinins của ký sinh trùng gây bệnh sốt rét Plasmodium falciparum, được xác định ở vùng biên giới Căm-pu-chia và Thái Lan năm 2009, đã được phát hiện ở nhiều vùng khác ở Myanma và Việt Nam. TCYTTG đã khuyến cáo các nước cần phải cấm việc tiếp thị các loại thuốc gốc artemisinin đơn trị liệu đường uống, vì đó là một trong những nguyên nhân chính thúc đẩy sự xuất hiện và lây lan của ký sinh trùng kháng thuốc. Song bất chấp áp lưc quốc tế, có 25 nước vẫn tiếp tục cho phép tiếp thị các loại thuốc gốc artemisinin đơn trị liệu đường uống và 28 công ty dược phẩm tiếp tục tiếp thị các loại sản phẩm này (giảm từ 39 công ty năm 2010).
Vấn đề muỗi kháng thuốc cũng ngày càng trở nên nghiêm trọng, mặc dù cho tới nay vấn đề này vẫn chưa được gắn liền với thất bại phổ biến của những nỗ lực kiểm soát véc –tơ truyền bệnh sốt rét. Theo Báo cáo Sốt rét thế giới, trong đó lần đầu tiên số liệu về muỗi kháng thuốc được đưa ra – có 45 nước trên thế giới đã phát hiện muỗi kháng với ít nhất một trong bốn loại thuốc diệt côn trùng được sử dụng để kiểm soát véc – tơ truyền bệnh sốt rét; trong đó có 27 nước ở khu vực cận sa mạc Sa-ha-ra của châu Phi. Sự xuất hiện của muỗi kháng thuốc đã được ghi nhận ở tất cả các khu vực của TCYYTG trừ châu Âu. Ấn Độ và các nước có bệnh sốt rét lưu hành ở khu vực cận sa mạc Sa-ha-ra của châu Phi là mối quan ngại lớn nhất do tình trạng muỗi kháng thuốc xảy ra phổ biến - ở một số nơi muỗi kháng với tất cả các loại thuốc – kết hợp với gánh nặng sốt rét cao.
Các nỗ lực kiểm soát sốt rét hiện nay dựa chủ yếu vào một loại thuốc diệt côn trùng, pyrethroids, là những hợp chất tổng hợp thường được sử dụng để phun phần còn lại trong nhà, cũng là loại thuốc diệt côn trùng duy nhất được khuyên dùng – và hiện đang được sử dụng – để tẩm vào màn chống muỗi có tác dụng lâu dài. Để đáp ứng với mối đe dọa mới nổi này, hiện nay TCYTTG đang làm việc với một nhóm rộng rãi các bên liên quan để xây dựng Kế hoach Toàn cầu về ngăn chặn kháng thuốc của véc-tơ truyền bệnh sốt rét; Kế hoạch này sẽ được công bố vào đầu năm 2012.
Lưu ý cho người biên tập
Báo cáo sốt rét thế giới 2011 là ấn phẩm hàng năm của TCYTTC. Báo cáo tổng kết thông tin nhận được từ các nước có bệnh sốt rét lưu hành và các đối tác kiểm soát sốt rét, và phân tích các biện pháp phòng chống sốt rét theo một tập hợp chỉ số toàn diện. Báo cáo của năm nay chủ yếu được xây dựng trên cơ sở số liệu về năm 2010 do các nước cung cấp. Đây là lần đầu tiên Báo cáo đưa ra mô tả tóm tắt riêng về 99 nước đang có bệnh sốt rét hoành hành.
* Tổng số trường hợp tử vong do bệnh sốt rét đưa ra trong Báo cáo Sốt rét toàn cầu 2 011 (655,000 người) còn thấp hơn rất nhiều so với con số đưa ra trong Báo cáo Sốt rét toàn cầu 2010 (781,000 người), một phần là do số ca tử vong vì sốt rét trong thực tế đã giảm (36,000 người), và một phần do con số ước tính tỷ lệ tử vong trẻ em do tất cả các nguyên nhân và bệnh tật do Nhóm liên cơ quan Liên Hiệp Quốc ước tính tỷ lệ tử vong trẻ em (IGME) cho thập kỷ vừa qua đưa ra đã được sửa giảm bớt đi . Việc giảm bớt con số ước tính này đã làm giảm khoảng 11 % ước tính tỷ lệ tử vong do bệnh sốt rét ở khu vực Châu Phi.
Toàn văn bản Báo cáo, kèm theo Phụ lục, có trên trang web https://covid.comesa.int/publications/i/item/9789241564403.